Το παιδί μου δεν μπορεί να πει κάποια γράμματα. Τι συμβαίνει;

Διαταραχές στην Άρθρωση

Τα προβλήματα άρθρωσης είναι πολύ κοινά στα παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας.

Ανάλογα με την ηλικία, συγκεκριμένα αρθρωτικά λάθη θεωρούνται τυπικά και δε χρήζουν θεραπείας. Όμως, όσο χαριτωμένη μπορεί να ακούγεται η αλλοίωση μιας λέξης από ένα παιδί 2-3 ετών, τόσο ανησυχητική μπορεί να γίνει όταν το παιδί είναι δυσκατάληπτο πλέον από τρίτους στα 5-6 χρόνια. Έχουν τεθεί, λοιπόν κάποια αναπτυξιακά όρια για την κατάκτηση των φθόγγων που φτάνουν τα 6-7 έτη. Βέβαια, όπως συμβαίνει και σε άλλους ψυχοκινητικούς τομείς, πολλά παιδιά κατακτούν κάποια στάδια ανάπτυξης νωρίτερα από άλλα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι διαθέτουν υψηλότερη διανοητική ικανότητα.

Με τον όρο διαταραχές άρθρωσης αναφερόμαστε στις δυσκολίες που σχετίζονται με την παραγωγή των ήχων της ομιλίας (φωνήματα) που επιμένουν μετά το πέρας της φυσιολογικής ηλικίας κατάκτησης αυτών των φωνημάτων.

Στην πιο απλή μορφή τους οι διαταραχές άρθρωσης εμφανίζονται ως μια αδυναμία παραγωγής των φωνημάτων χρησιμοποιώντας τα όργανα της άρθρωσης (χείλη, γλώσσα, δόντια, υπερώα κ.α.).

Τι είδους λάθη γίνονται σε μια διαταραχή της άρθρωσης;

Στη Διαταραχή της άρθρωσης, φωνήματα και συλλαβές υφίστανται αλλοιώσεις, όπως για παράδειγμα:

·  Παράλειψη φωνημάτων ή συλλαβών π.χ. /κότα/ - /κόα/, /καραμέλα/ - /καμέλα/.

·   Αντικατάσταση φωνημάτων με άλλα φωνήματα π.χ. /θέλω/ - /σέλω/.

·  Ενθέσεις (π.χ. ‘φραγητό’ αντί ‘φαγητό’) .

·  Απλοποιήσεις συμπλεγμάτων π.χ. /στρατός/ - /στατός/, /κρύο/ - /κύο/.

·  Αλλοιώσεις φωνημάτων π.χ. αντί /ρ/ το παιδί παράγει έναν ήχο που ακούγεται σαν /γι/.

Η μεγαλύτερη συχνότητα σφαλμάτων διαπιστώνεται στην εκφορά των συριστικών (‘σ’, ‘ζ’, ‘τσ’, ‘τζ’, ‘ψ’ και ‘ξ’), των οδοντικών (‘θ’ και ‘δ’) και του ‘ρ’. Παρόμοια φωνολογική σύγχυση μπορεί, ωστόσο, να παρατηρηθεί και στους υπόλοιπους φθόγγους της γλώσσας. Στα φωνήεντα συναντά κανείς τα λιγότερα σφάλματα. Κάποιες φορές, υπάρχουν δυσκολίες με το ‘ε’ αλλά πολύ αραιά.

Μέχρι ποια ηλικία επιτρέπονται τα σφάλματα στην άρθρωση;

Όταν τα παιδιά εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τις στρατηγικές απλούστευσης (πχ. το ‘σ’ προφέρεται ως ‘χ’) πέραν της ηλικίας των 4½ - 5 ετών, ο γονιός πρέπει να ανησυχήσει. Κι αυτό γιατί είτε κάποιο πρόβλημα μορφολογίας ή / και φυσιολογίας των οργάνων φώνησης και άρθρωσης ταλαιπωρεί το παιδί και δεν το αφήνει να προχωρήσει στην άρθρωσή του, είτε η ικανότητα ακουστικής διάκρισης και φωνολογικής ενημερότητας είναι ελλιπής, είτε απλά το παιδί έχει εθιστεί σε μια συγκεκριμένη διαδικασία απλούστευσης και αρνείται πεισματικά να εξελίξει το λόγο του. Κάποιες μάλιστα φορές ο εθισμός αυτός ενισχύεται από σχόλια του τύπου «Τι χαριτωμένα που τα λέει!», όταν το παιδί παραφθείρει ή αντικαθιστά κάποιον ήχο/ήχους καθώς μιλά.

Γενικά, οι διαταραχές άρθρωσης πρέπει να αποκαθίστανται με λογοθεραπεία πριν το παιδί ενταχθεί στο Δημοτικό σχολείο. Ένας έντονα διαταραγμένος προφορικός λόγος μπορεί να έχει επιπτώσεις και στον γραπτό με συνέπεια να επηρεάσει τη σχολική επίδοση του παιδιού. Άλλωστε, η καλή λεκτική επικοινωνία είναι πολύ σημαντική και για την ομαλή κοινωνική και συναισθηματική εξέλιξη του παιδιού.

Τι πρέπει να κάνω όταν το παιδί δεν αρθρώνει καθαρά;

 Ο γονέας πρέπει να απευθυνθεί σε ειδικό για την αξιολόγηση της άρθρωσης και τη διαφοροδιάγνωση του προβλήματος. Ο λογοθεραπευτής εξετάζει το στοματοπροσωπικό σύστημα και αξιολογεί την ομιλία του. Σύμφωνα με τα ευρήματα, καταρτίζει ένα πρόγραμμα παρέμβασης που αφορά τον περιορισμό της αιτίας εφαρμόζοντας ειδικές ασκήσεις των οργάνων που παρουσιάζουν τη δυσλειτουργία και παρεμβαίνει στην παραγωγή του φθόγγου ώστε να οδηγήσει το παιδί να τοποθετήσει σωστά τους αρθρωτές και να εκφέρει τον ήχο με τον σωστό τρόπο. Η θεραπεία ακολουθεί συγκεκριμένα στάδια μέχρι να καταφέρει το παιδί να χρησιμοποιεί τον ήχο αυθόρμητα στον ελεύθερο λόγο. Η διάρκεια θεραπείας ποικίλλει ανάλογα με την περίπτωση.

Ποιος είναι ο ρόλος του λογοθεραπευτή και ποια η διαδικασία αποκατάστασης;

Ο λογοθεραπευτής είναι υπεύθυνος για τη διάγνωση και τη δημιουργία προγράμματος αποκατάστασης των διαταραχών στην άρθρωση. Αρχικά ο λογοθεραπευτής κάνει χρήση ειδικών δοκιμασιών αξιολόγησης της άρθρωσης με σκοπό να εντοπίσει τις δυσκολίες. Επιπλέον εξετάζεται η λειτουργία και η αρτιότητα των οργάνων της άρθρωσης (γλώσσα, χείλη, δόντια, υπερώα κ.α.) με ένα στοματοπροσωπικό έλεγχο. Ένας γενικός έλεγχος της επικοινωνίας και της γλωσσικής ανάπτυξης του παιδιού κρίνεται απαραίτητος ώστε να δημιουργηθεί ένα πρόγραμμα αποκατάστασης προσαρμοσμένο στις ανάγκες κάθε παιδιού.

Αφού τεθούν οι στόχοι και ενημερωθούν οι γονείς ξεκινάει η αποκατάσταση. Ο λογοθεραπευτής με έξυπνους και ενδιαφέροντες τρόπους βοηθάει το παιδί να κάνει τις σωστές κινήσεις για την παραγωγή του επιθυμητού φωνήματος. Σταδιακά το παιδί μαθαίνει να παράγει το σωστό ήχο σε λέξεις, φράσεις, προτάσεις και τέλος μαθαίνει να γενικεύει τη χρήση του σωστού ήχου στην καθημερινότητα.

Η διάρκεια της αποκατάστασης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες π.χ. η συνεργασία παιδιού-γονέων-λογοθεραπευτή, οι αντικειμενικές δυσκολίες του προβλήματος, τα κίνητρα της οικογένειας ή του παιδιού, η ηλικία και άλλα ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού κ.α.